Tradycyjny pogrzebowy taniec wykonywany na zewnątrz nowo budowanej katedry katolickiej w Bolgatanga w północnej Ghanie (Fot. Anna Niedźwiedź)

Większość mieszkańców Ghany stanowią dziś chrześcijanie, a praktykowane przez nich obrzędy religijne odbijają specyfikę afrykańskiego kontynentu. Pokazują to badania terenowe prowadzone w tym kraju przez dr Annę Niedźwiedź z Zakładu Teorii i Antropologii Kultury Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Wydziału Historycznego UJ. - Dla Ghańczyków roztańczony pogrzeb lub msza przy wtórze bębnów to oczywistość - zaznacza badaczka.

Uczona spędziła w Ghanie dziewięć miesięcy, realizując w latach 2009-2013 projekt naukowy dotyczący tamtejszej społeczności katolików. Plonem pierwszego etapu badań będzie publikacja, nad którą pracuje właśnie dr A. Niedźwiedź Religia przeżywana. Katolicyzm i jego konteksty we współczesnej Ghanie. Specjalistka od antropologii religii pragnie ukazać zmiany w dziedzinie wierzeń w powiązaniu z gwałtownymi przemianami społecznymi zachodzącymi w całym regionie Afryki Zachodniej.

Dr Annę Niedźwiedź najbardziej interesuje to, jak wygląda codzienne życie Ghańczyków i w jaki sposób jest ono kształtowane przez religię. - Równocześnie próbuję ukazać, jak w indywidualnych biografiach oraz codziennym doświadczeniach ludzi odbijają się niezwykle intensywne przemiany i procesy globalne, w których uczestniczą dziś społeczeństwa afrykańskie - zauważa.

Podstawową metodą badawczą, której używała, była tzw. obserwacja uczestnicząca, a więc życie na co dzień pośród mieszkańców badanej miejscowości w Ghanie. Pozwoliło to na „zanurzenie się" w lokalnej kulturze. Dr Niedźwiedź wspomina, że już podczas pierwszego pobytu w tym kraju została poproszona o dołączenie do tańców odprawianych na pogrzebie, co wprawiło ją początkowo w zakłopotanie. - Nie mogłam pojąć, dlaczego ludzie śmieją się i tańczą w czasie ceremonii pogrzebowej. Dopiero z upływem czasu przybliżyłam się do zrozumienia, czym mogą być niezwykłe, huczne i szalone ghańskie pogrzeby i jaka wielka mądrość skrywa się pod ich wielodniową oprawą - dodaje.

Wg dr Anny Niedźwiedź dla religijności Ghańczyków charakterystyczne jest łączenie tradycyjnych afrykańskich symboli, wierzeń i rytuałów z dogmatami chrześcijańskimi.

- W okolicy, w której prowadzę badania wielu starszych ludzi słabo albo w ogóle nie czyta. Dlatego tekstu Biblii uczą się na pamięć i głośno recytują wybrane frazy. Bardzo ważnym językiem jest ciało. Stąd znaczenie gestów, tańca i dźwięku w ceremoniach religijnych - tłumaczy dr Niedźwiedź. Dodaje, że typowa niedzielna msza w Ghanie trwa trzy godziny. Dzieje się tak, gdyż słowa odprawiającego nabożeństwo księdza lub osoby świeckiej, przerywane są często tańcem, muzyką czy biciem bębnów. Niektórzy uczestnicy modlitw wyglądają wtedy, jakby wpadali w trans.

Choć dr Anna Niedźwiedź skupiła się na badaniu ghańskich katolików, to wiele czasu spędziła też na rozmowach z przedstawicielami innych Kościołów oraz innych wyznań. Uczestniczyła także w ich obrzędach i ceremoniach. W północnej części Ghany przeważają muzułmanie. W całym kraju żywa jest tzw. religia tradycyjna, skupiona wokół lokalnie działających kapłanów i kapłanek. Jak wspomina, aby doprowadzić do końca swój projekt badawczy w Ghanie, musiała pokonać liczne przeciwności losu. - Gdy byłam tam pierwszy raz i nie rozumiałam zasad lokalnej kultury, zatrzymano mnie za przekroczenie progu sanktuarium 'zabronionego' dla kobiet i obcych. Musiałam się wykupić sporą kwotą pieniędzy. W czasie badań daje się też często we znaki trudny klimat, odmienna dieta oraz po prostu fizyczne zmęczenie - opowiada.

Dr Anna Niedźwiedź planuje kontynuację dotychczasowych badań. Zamierza skoncentrować się tym razem na pokazaniu pozycji kobiet i ludzi młodych we współczesnym ghańskim katolicyzmie.

Część projektu badawczego dr A. Niedźwiedź w Ghanie w latach 2010-2012 finansowana była z grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Narodowego Centrum Nauki. Badania były również opisane przed dwoma laty w Projektorze Jagiellońskim.

(PAP Nauka w Polsce)