17 grudnia 2012 r. w sali Senackiej Collegium Novum UJ została podpisana umowa pomiędzy Uniwersytetem Jagiellońskim a duńską firmą Danfysik A/S na zaprojektowanie i wykonanie  najważniejszych elementów polskiego synchrotronu tj. jego 12 głównych magnesów. Budowany na III Kampusie UJ synchrotron SOLARIS będzie pierwszym urządzeniem badawczym w Polsce o tak dużej skali i tak szerokim spektrum możliwych zastosowań. SOLARIS jest kluczowym projektem
na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej.

Synchrotron jest unikalnym źródłem światła, którego zakres rozciąga się od podczerwieni do promieni rentgenowskich, wytwarzanym przez przyspieszone blisko prędkości światła, krążące w synchrotronie elektrony. Kilkadziesiąt istniejących na świecie synchrotronów  jest wykorzystywanych przez setki grup badawczych w wielu dziedzinach nauki takich jak: fizyka, chemia, medycyna, biologia, biotechnologia, inżynieria materiałowa, ochrona środowiska, archeologia, a nawet historia sztuki. Spektakularnym przykładem znaczenia badań przy zastosowaniu promieniowania synchrotronowego są 3 nagrody Nobla, miedzy innymi za przyczynek do zbadanie struktury i funkcji rybosomów. Bezcenne są też prowadzone badania nad wczesną diagnozą nowotworów i innych chorób takich jak Alzheimer i Parkinson. Synchrotrony pozwalają również na prowadzenie badań, których wyniki mają istotny wpływ na rozwiązywanie problemów ochrony środowiska. Tu przykładem jest wkład w wyjaśnienie mechanizmu powstawania dziury ozonowej na skutek fotorozpadu związków freonowych w zewnętrznych warstwach atmosfery. Lista zastosowań promieniowania synchrotronowego jest długa i obejmuje również badania  poprawiające np. jakość produktów spożywczych i codziennego użytku. Możliwe zastosowania światła synchrotronowego zależą jedynie od wyobraźni badacza.

Naukowcy tworzący Narodowe Centrum Promieniowania Synchrotronowego przy UJ podkreślają, że tym, co  czyni polski projekt wyjątkowym jest fakt, że serce urządzenia, a więc główne magnesy zakrzywiające, utrzymujące krążące w synchrotronie elektrony na orbicie zamkniętej, wykonane zostaną w pionierskiej technologii budowy synchrotronowych źródeł światła. Innowacyjność rozwiązania polega na zastąpieniu sekwencji pojedynczych elektromagnesów, ich zestawem, zintegrowanym w jednym bloku żelaza, co zdecydowanie polepszy parametry synchrotronu. Dzięki temu badania mają być jeszcze bardzie precyzyjne. Duńska firma Danfysik, z którą podpisano kontrakt opiewający na kwotę 11 milionów złotych, jest cenionym dostawcą elektromagnesów i systemów zasilaczy dla potrzeb akceleratorów, a na liście jej klientów są takie centra badawcze jak hiszpański synchrotron ALBA, amerykański Brookhaven National Laboratory, czy też Narodowe Centrum Badań Synchrotronowych w Tajwanie.

Projekt NCPS SOLARIS to jedno z ważniejszych przedsięwzięć nie tylko naukowych, ale i inwestycyjnych dla rozwoju Krakowa i Małopolski – podkreśla prof. Wojciech Nowak Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Z deklaracji składanych podczas międzynarodowych spotkań i konferencji synchrotronowych oraz badań i korespondencji prowadzonej przez nasz Uniwersytet z innymi placówkami - wiemy, że budowany obiekt przyciągnie naukowców nie tylko z Polski, ale także z krajów Europy Środkowo-Wschodniej zainteresowanych prowadzeniem badań właśnie w Krakowie. Powstanie takiego ośrodka, goszczącego krajowe i zagraniczne grupy badawcze z pewnością będzie miało wpływ na wzmocnienie potencjału turystycznego Krakowa, a co za tym idzie rozwój miejsc pracy. Istotnie, doświadczenia podobnych zagranicznych ośrodków pokazują, iż otoczenie takiego centrum zwykle staje się inkubatorem nie tylko dla firm z branży hi-tech, ale także innych usług.

Środki na realizację tej inwestycji w kwocie blisko 154 milionów złotych pochodzą z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013. Planowany termin zakończenia projektu to wrzesień 2014 roku.

tekst: Katarzyna Pilitowska

zdjęcia: Anna Wojnar